Hiện nay, nhiều nước, đặc biệt các nước tiên tiến ở châu Âu, Mỹ..., người ta cảnh giác và dùng rất thận trọng các loại bao bì là nhựa dẻo như chai can nhựa, túi bao gói nilon, đầu núm vú, bình sữa, đồ chơi trẻ em bằng chất nhựa dẻo. Vì dùng không đúng cách những thứ này có thể gây hại cho sức khỏe.
Thành phần của bao bì nhựa
Các loại bao bì nhựa dẻo chủ yếu là các hóa chất cao phân tử PVC (polyvinyl clorur), PE (polyethylen)... Để đúc khuôn tạo dáng cho các bao bì này người ta phải thêm chất hóa dẻo (plasticizer) là các hóa chất có cấu trúc tương tự tạo thành nhóm gọi là các ‘dẫn chất phtalat’ như monobutyl phtalat (MBP), dibutyl phtalat (DBP), benzylbutyl phtalat (BZBP), monomethyl phtalat (MMP)... Các dẫn chất phtalat này tuyệt đối không được dùng trong thực phẩm và dược phẩm.
Cách đây không lâu đã xảy ra vụ bê bối thực phẩm nhiễm hóa chất công nghiệp diethylhexyl phtalat (DEHP) ở Đài Loan, Trung Quốc, sau đó lại xảy ra cũng tại nước này vụ thu hồi dược phẩm là bột pha hỗn dịch uống thuốc kháng sinh augmentin do phát hiện có chứa diisodecyl phtalat (DIDP), diisononyl phtalat (DINP).
Các dẫn chất phtalat thường được dùng làm chất hóa dẻo cho các bao bì nhựa dẻo. Nếu bao bì đó đựng thực phẩm và trong quá trình sử dụng chế biến đun nóng ở nhiệt cao, các dẫn chất phtalat được giải phóng ra nhiễm vào thực phẩm và theo đường tiêu hóa vào trong cơ thể con người sẽ gây hại. Trẻ em dùng bình sữa, bát nhựa, đồ chơi bằng nhựa dẻo có chứa hàm lượng cao các phtalat cũng có nguy cơ rất cao bị nhiễm chất này.
Ảnh minh họa
Các dẫn chất phtalat gây hại gì?
Tác hại của các dẫn chất phtalat vào trong cơ thể gây hại nhiều mặt nhưng hại lớn nhất là làm xáo trộn nội tiết hay phá vỡ nội tiết (endocrine disruptors). Đặc biệt, bé gái bị nhiễm phtalat sẽ dậy thì sớm trước tuổi. Đã có nhiều công trình nghiên cứu về vấn đề này và cho thấy, trong nước tiểu bé gái dậy thì sớm chứa lượng monomethyl phtalat (MMP) cao hơn nhiều so với bé gái bình thường và kết luận MMP có thể là một nguyên nhân gây dậy thì sớm ở bé gái (tại Đài Loan).
Vì vậy, không ngạc nhiên khi Đài Loan rất mạnh tay trong việc thu hồi các sản phẩm chứa dẫn chất phtalat là DEHP, DIDP và DINP phát hiện trong sản phẩm ở nước họ và hoạt động rất tích cực trong mạng lưới cảnh báo vệ sinh thực phẩm toàn cầu.
Hiện nay ở nước ta, cũng giống như nhiều nước trên thế giới có hiện tượng bé gái dậy thì sớm (thậm chí rất sớm, 2-3 tuổi đã dậy thì). Hiện tượng dậy thì sớm ở bé gái có thể do hai nguyên nhân. Trước hết, do tự thân cơ thể bé gái có những rối loạn về mặt sinh dục đưa đến dậy thì sớm. Thí dụ như có bướu ở vùng dưới đồi hoặc ở tuyến tùng nằm ở não bộ có thể gây tăng tiết estrogen sớm để làm bé gái dậy thì sớm hơn bình thường.
Nguyên nhân tự thân rối loạn có tính chất cá biệt và rất hiếm xảy ra. Chính nguyên nhân còn lại là đáng quan tâm vì xuất phát từ môi trường và rối loạn có thể xảy ra cho một quần thể gồm nhiều bé gái nữ do tiếp xúc với môi trường gây rối loạn.
Những chất từ bên ngoài môi trường được đưa vào cơ thể con người hoạt động như estrogen được gọi là xenoestrogen (có nghĩa chất tương tự, có tác dụng giống như estrogen từ bên ngoài đưa vào cơ thể). Cơ thể bé gái chưa dậy thì nhưng do tiếp xúc với xenoestrogen xem như có một lượng estrogen có trong cơ thể, estrogen này sẽ kích hoạt vùng dưới đồi và tuyến yên ở não tiết ra các hoóc-môn hướng dục (gonadotropins) đánh thức buồng trứng làm việc và làm xuất hiện sớm những hiện tượng đặc trưng của giới tính nữ. Đó là bé gái phát triển vú, sau đó mọc lông nách, lông trên xương mu và xuất hiện kinh nguyệt. Nhiều phtalat đã được ghi nhận có tác dụng như một xenoestrogen.
Ảnh minh họa
Ta cần biết, các hoóc-môn sinh dục kể cả nam và nữ, về mặt cấu trúc hóa học đều có phần tương tự, xuất phát từ chất đầu tiên là cholesterol. Vì vậy, xenoestrogen không chỉ ảnh hưởng đến estrogen mà còn ảnh hưởng đến các hoóc-môn khác và các phtalat được xem là chất làm rối loạn hoóc-môn giới tính nói chung, tức cũng có ảnh hưởng đến hoóc-môn nam giới là vì thế.
Hiện nay, người ta không chỉ cảnh giác với các dẫn chất phtalat bị nhiễm trong thực phẩm mà còn lo ngại về các vật dụng sinh hoạt hằng ngày có chứa các chất gây nguy hại này. Cũng vì tác hại của dẫn chất phtalat nên hiện nay Nghị viện châu Âu không cho phép dùng DBP và DEHP có trong đồ chơi trẻ em và cả trong mỹ phẩm.
Đối với chúng ta, cơ quan quản lý cần phải xem việc cảnh giác, phát hiện và không cho sử dụng các loại thực phẩm chứa dẫn chất phtalat là rất cần thiết. Đối với người dân, cũng nên dùng cẩn thận các sản phẩm nhựa dẻo như đã kể vì có thể chứa các dẫn chất phtalat. Không nên chế biến thức ăn quá nóng hoặc để trong lò vi ba các tô chén, bao bì bằng nhựa mà nên thay bằng vật đựng bằng thủy tinh, sứ (nhiệt độ quá nóng các phtalat sẽ được giải phóng).
Dùng lá chuối hoặc giấy làm bao bì thay vì dùng bao bì bằng nhựa, plastic là tốt hơn xét về vấn đề bảo vệ môi trường. Một số bệnh viện đã bắt đầu khuyến cáo người nhà bệnh nhân không dùng bọc nilon để đi nhận canh từ thiện còn bốc khói nghi ngút. Đó là việc làm cần khuyến khích.
Thấy hữu ích thì LIKE và SHARE ngay nhé!