Cơ chế nào gây chết người ở virus Corona?

COVID-19 bắt đầu và kết thúc đều ở phổi

Khác với các chủng virus Corona gây bệnh cảm cúm thông thường, các chủng Corona gây bệnh SARS (Hội chứng hô hấp cấp nặng), MERS (Hội chứng hô hấp Trung Đông) và COVID-19, vốn lây từ động vật sang người, có sức tàn phá mạnh hơn hẳn.

COVID-19 là tên gọi chung của bệnh do Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đặt, còn tên khoa học của nó là SARS-CoV-2, tức Virus Corona 2 gây Hội chứng hô hấp cấp nặng.

Nhóm nghiên cứu virus Corona (CSG) thuộc Ủy ban Quốc tế về phân loại virus (ICTV) nhận định virus mới xuất hiện ở Trung Quốc có liên hệ với chủng gây dịch SARS hồi năm 2003.

SARS là một chủng virus khá độc với tỉ lệ gây tử vong có thể lên đến 15%, theo WHO. Dựa trên các nghiên cứu mới về COVID-19 và những hiểu biết về SARS, MERS, các nhà khoa học đưa ra một số giải thích về tác động của virus Corona trên cơ thể người.

Đối với hầu hết bệnh nhân, COVID-19 bắt đầu và kết thúc đều ở phổi, lý do là họ virus Corona chủ yếu gây ra bệnh đường hô hấp. Sự lây lan bắt đầu khi một người nhiễm ho hoặc hắt hơi, làm văng những hạt dịch lỏng chứa virus sang người bên cạnh.

Các triệu chứng ban đầu khi nhiễm virus Corona cũng giống bệnh cúm thông thường: bệnh nhân có thể phát sốt, ho, rồi tiếp tục tiến triển thành viêm phổi hoặc nặng hơn.

Virus corona chủng mới sinh sôi bám trên tế bào cơ thể người bị nhiễm - Ảnh: NIAID-RML

Sau dịch SARS, WHO quan sát thấy căn bệnh này thường tấn công phổi theo 3 giai đoạn: Đầu tiên là xâm nhập tế bào, hình thành nên ổ virus; tiếp theo là gây rối loạn hệ miễn dịch (ví dụ hội chứng bão cytokine); và cuối cùng là gây tổn thương phổi.

Không phải bệnh nhân nào cũng trải qua cả 3 giai đoạn, chỉ có khoảng 25% bệnh nhân SARS bị suy hô hấp - biểu hiện chính của bệnh nặng. Tương tự, các dữ liệu sơ bộ cho thấy COVID-19 gây triệu chứng nhẹ ở 82% bệnh nhân, số còn lại bị nặng hoặc nguy kịch.

Theo giáo sư Matthew B.Frieman, một chuyên gia về virus của ĐH Maryland (Mỹ), quan sát thấy bệnh COVID-19 cũng tiến triển như SARS. Những ngày đầu mới nhiễm, virus tấn công dồn dập tế bào phổi, chủ yếu là lớp tế bào cilia bảo vệ tế bào niêm dịch.

Mất đi lớp bảo vệ đó, đường hô hấp sẽ bị chất bẩn, dịch lỏng và virus tràn ngập. Cách thức tấn công này khiến nhiều bệnh nhân COVID-19 bị viêm cả hai lá phổi, đi kèm triệu chứng khó thở, giáo sư Frieman cho biết.

Đây là lúc giai đoạn 2 bắt đầu. Trước sự xâm nhập của virus, cơ thể phản ứng bằng cách tăng cường tế bào miễn dịch đến phổi để khắc phục những tổn thương. Nếu hoạt động đúng, quá trình viêm này được kiểm soát và chỉ giới hạn ở bộ phận nhiễm virus.

Nhưng đôi khi tế bào miễn dịch bị kích thích quá mức, chúng sẽ giết tất cả trên đường đi, không phân biệt virus hay mô khỏe mạnh.

'Bệnh nhân càng bị tổn thương hơn bởi chính hệ miễn dịch của họ. Các chất bẩn càng tích tụ trong phổi khiến tình trạng viêm thêm xấu đi', giáo sư Frieman giải thích.

Trong giai đoạn 3, tổn thương phổi tiếp tục lan rộng và có thể dẫn đến suy hô hấp. Nếu bệnh nhân may mắn không chết, phổi của họ cũng bị tổn thương vĩnh viễn với những lỗ thủng nhìn như 'tổ ong'. Đó là đặc điểm của SARS, và bệnh nhân COVID-19 cũng bị tương tự.

Virus sẽ bắt đầu nhân lên trong tế bào đường thở

Hiện chưa có thông tin chính thức về việc vì sao tỷ lệ tử vong do virus corona chủng mới là tương đối nhỏ - khoảng 2% bệnh nhân, theo thống kê sơ bộ. Song, virus Corona cướp đi sinh mạng cả các nhân viên y tế tuyến đầu lẫn người già yếu.

Dựa trên tài liệu sẵn có về các bệnh tương tự như SARS, các chuyên gia giả thiết sự khác biệt giữa nhiễm trùng gây chết người và một cơn cảm lạnh nặng. Điều này có thể phụ thuộc vào tương tác giữa virus và hệ thống miễn dịch.

Nhân viên y tế làm việc trong một phòng thí nghiệm tại Trung Quốc. - Ảnh: AFP

Thông thường, virus tấn công và giết chết các tế bào. Yếu tố quyết định tính nghiêm trọng của bệnh là tình trạng miễn dịch theo tuổi tác, giới tính, di truyền và bệnh lý tiềm ẩn. Tổn thương ban đầu do virus có thể gây ra phản ứng miễn dịch quá mạnh, thậm chí phản tác dụng.

Matthew Frieman cho biết: 'Điều đầu tiên xảy ra sau khi nhiễm virus là các tổn thương nguyên phát và sự tấn công ồ ạt của tế bào gây viêm. Tổn thương này lớn đến mức hệ miễn dịch của cơ thể hoàn toàn bị choáng ngợp, gây ra phản ứng mạnh hơn, giải phóng thêm nhiều tế bào miễn dịch, dẫn đến những tổn thương khác.'

Virus corona lây lan khi người bệnh hắt hơi hoặc ho, các giọt dịch thể bắn vào trong không khí, phát tán virus một cách rộng rãi, khiến chúng dính lên các bề mặt. Người khỏe mạnh chạm vào và vô tình đưa tay lên mắt, mũi, miệng.

Nhân viên y tế có nguy cơ phơi nhiễm đặc biệt cao bởi họ phải tiếp xúc với một lượng lớn virus trong quá trình điều trị. Việc đeo máy thở cho người bệnh cũng có thể làm gia tăng khả năng mắc bệnh.

Sau khi lây nhiễm, virus bắt đầu nhân lên trong tế bào đường thở. Các chủng corona gây cảm lạnh thông thường dễ dẫn đến viêm đường hô hấp trên. Trong khi đó, SARS có xu hướng xâm nhập sâu vào phổi. Theo giáo sư Frieman, nếu virus corona đủ mạnh, các tế bào chết bị bong ra và tích tụ trong đường hô hấp, khiến việc thở trở nên khó khăn.

Điều gây ra phản ứng sai lệch giữa hệ thống miễn dịch và các loại hô hấp bao gồm tuổi tác, các bệnh mãn tính tiềm ẩn như tiểu đường, huyết áp cao.

Ở những bệnh nhân đã hồi phục, phản ứng của hệ thống miễn dịch thành công trong việc giảm viêm và loại bỏ virus. Tuy nhiên, các chuyên gia vẫn chưa rõ về kết quả lâu dài ở những người bệnh này.