Ðề phòng biến chứng của viêm phế quản mạn tính

Viêm phế quản mạn tính nếu không được chữa trị đúng có thể dẫn đến biến chứng, đặc biệt là gây tắc nghẽn phế quản.

Đặc điểm của phế quản

Phế quản là một phần của hệ hô hấp được chia thành phế quản chính phải và phế quản chính trái, bắt đầu từ nơi phân chia ngang mức đốt sống ngực 4, 5. Hai phế quản chính tạo với nhau một góc 70 độ. Phế quản chính phải thường to hơn, ngắn hơn, dốc hơn nên thường dị vật lọt vào phổi phải và dễ bị nhiễm trùng hơn. Sau các phế quản chính là các tiểu phế quản, phế quản tận cùng nối với phế nang.

Phế quản có nhiệm vụ dẫn khí vào phổi vừa là đường ra của khí thải từ phổi tức là đưa không khí lưu thông từ ngoài vào phế nang và ngược lại. Đặc điểm của phế nang là có vô số mao mạch nhỏ li ti tạo thành một mạng lưới dày đặc làm nhiệm vụ trao đổi khí.

Cùng với các mạch máu là các dây thần kinh song hành có chức năng điều khiển các cơ trơn phế quản làm cho phế quản co lại hoặc giãn ra. Toàn bộ mặt trong của phế nang và các phế quản có niêm mạc được bao phủ bằng lớp nhung mao rất mịn luôn rung chuyển nhằm đưa các dị vật khi lọt vào đi ra ngoài.

Nguyên nhân gây viêm phế quản mạn tính

Có nhiều nguyên nhân gây nên bệnh viêm phế quản mạn tính, trong đó do sự giảm chức năng đề kháng của cơ thể đóng vai trò khá quan trọng. Khi sức khỏe bị sa sút, vi sinh vật gây bệnh rất dễ xâm nhập, thêm vào đó có một số yếu tố thuận lợi gây nên viêm phế quản mạn tính, đó là nghiện thuốc lá, thuốc lào. Bởi vì đường hô hấp trên của người nghiện thuốc luôn luôn bị viêm, dần dần lây lan thành viêm phế quản.

Các tổng kết cho thấy có tới 90% bệnh nhân viêm phế quản mạn có hút thuốc lá hoặc thuốc lào, bệnh thường xảy ra sau 50 tuổi do sự tích tụ của thuốc lá. Nếu hút thuốc nhiều từ khi còn trẻ, tỉ lệ viêm phế quản mạn tăng lên gấp đôi so với nhóm không hút thuốc. Hậu quả của nghiện thuốc lá là gây tắc nghẽn đường hô hấp.

Viêm phế quản mạn có thể do sống trong môi trường ô nhiễm, có nhiều bụi, khói (khói công nghiệp, khói bếp, nhất là bếp than, bếp đun rơm, rạ, củi). Hoặc người có cơ địa bị dị ứng, đặc biệt là dị ứng đường hô hấp (viêm mũi, xoang dị ứng, hen suyễn) hoặc dị ứng với thời tiết, nhất là thời tiết ẩm, ướt, lạnh, khô hanh. Hoặc gặp ở người bị viêm phế quản nhiễm khuẩn mạn tính, kéo dài, hen phế quản (viêm phế quản co thắt) ngay từ lúc còn nhỏ tuổi hoặc có một số dị dạng về khung xương sườn, cột sống (gù vẹo cột sống…). Một số trường hợp viêm phế quản mạn tính do bị viêm phế quản cấp không được điều trị hoặc điều trị không dứt điểm (thông thường do tự mua thuốc để điều trị).

Viêm phế quản mạn tính (phải) không được điều trị đúng cách dễ dẫn đến viêm phổi tắc nghẽn mạn tính...

Khi nào được gọi là viêm phế quản mạn tính?

Khi người bệnh có biểu hiện ho, khó thở và khạc ra đờm (nhày, mủ) tối thiểu 3 tháng liên tục trong 1 năm, kéo dài trong 2 năm liên tiếp, người bệnh đó có thể bị viêm phế quản mạn tính. Ngoài ra, còn dựa vào kết quả  đo chức năng đường hô hấp (thông khí phổi), chụp Xquang phổi…

Triệu chứng của viêm phế quản mạn tính

Viêm phế quản mạn tính thường có 3 triệu chứng chính, đó là ho, khạc đờm nhầy hoặc mủ và khó thở. Giai đoạn đầu của bệnh, ho và khạc ra đờm vào buổi sáng. Ho thường xảy ra từng đợt, nhất là khi thời tiết thay đổi (nóng, lạnh đột ngột, chuyển mùa từ nóng sang lạnh hoặc ngược lại), mỗi đợt kéo dài từ 1 đến vài tuần, mỗi năm có khi xảy ra ho, khạc đờm nhày đến 5 - 6 lần. Đờm của người viêm phế quản mạn tính thường có màu trắng, lỏng hoặc đặc quánh, đôi khi có bọt.

Bệnh càng kéo dài, gây ho càng nhiều và đờm ngày càng đặc hơn và đổi màu (thường là màu vàng). Khối lượng đờm do ho, khạc ra trong một ngày có khi lên tới 100ml hoặc hơn thế nữa. Những tháng sau, năm sau, ho ngày càng tăng lên và số lượng đờm cũng tăng dần đồng thời bệnh cũng càng nặng hơn (mỗi đợt ho sẽ kéo dài hơn vài tuần và số lần ho cũng tăng lên một cách đáng kể) và khó thở nhiều hơn. Lúc đầu, người bệnh chỉ mới cảm thấy nặng ngực (giống như hen suyễn), dần dần là khó thở thực sự.

Biến chứng của viêm phế quản mạn tính

Bệnh viêm phế quản mạn tính xảy ra càng lâu, bệnh càng nặng gây nên sự thiếu hụt không khí càng nhiều, từ đó gây rối loạn chức năng hô hấp một cách đáng kể. Do đó, người bệnh luôn thiếu dưỡng khí gây nên mệt mỏi, sụt cân, ảnh hưởng đến nhiều chức năng khác của cơ thể, nhất là hệ tuần hoàn và hệ thần kinh trung ương (mệt mỏi, buồn ngủ, tim đập nhanh…). Nếu không được điều trị đúng, dứt điểm, bệnh có thể dẫn đến bệnh viêm phổi tắc nghẽn mạn tính, tâm phế mạn, khí phế thũng, giãn phế quản.

Khi bị viêm phế quản cấp, cần được khám và điều trị đúng theo chỉ định của bác sĩ, không tự chẩn đoán và tự điều trị, nhất là dùng kháng sinh không theo đơn thuốc của bác sĩ bệnh càng dễ thành mạn tính và làm cho vi khuẩn kháng thuốc rất khó điều trị.

Nguyên tắc phòng bệnh

Do bệnh viêm phế quản mạn tính rất dễ tái phát, nhất là ẩm ướt, mưa nhiều, lạnh đột ngột. Vì vậy, cần tránh lạnh đột ngột như tắm rửa bằng nước ấm trong buồng kín gió. Không uống nước lạnh, nước đá, bia lạnh.

Mùa hè, khi ở trong phòng điều hòa nên để nhiệt độ khoảng 26 - 27 độ là vừa để khi ra khỏi phòng máy lạnh không bị thay đổi nhiệt độ quá đột ngột. Không hút thuốc, tránh tiếp xúc với khói bụi, nếu vì nghề nghiệp, cần phải đeo khẩu trang đúng tiêu chuẩn. Nên tập thể dục đều đặn hằng ngày, lưu ý tập hít thở (hít sâu, thở ra nhịp nhàng).

BS. Việt Anh