Nguyên nhân gây bệnh về da – cái nhìn từ y học cổ truyền

Những tác nhân bên ngoài

Phong: Phong tà được coi là nguyên nhân phổ biến nhất dẫn tới bệnh về da. Những người có cơ thể yếu, chức năng phòng vệ của cơ thể không đủ mạnh, phong tà xâm nhập gây nên dinh vệ mất điều hòa.

Khi khí huyết lưu thông bị trở trệ, da và cơ mất dinh dưỡng, da người bệnh bắt đầu xuất hiện những nốt sần ngứa, ban đỏ, da khô, mụn cóc. Bệnh ngoài da do phong thường có triệu chứng như bệnh phát nhanh, di chuyển, dễ lan ngứa toàn thân nhưng cũng có thể mất đi nhanh (ví dụ như nổi mề đay). Phong tà xâm nhập cơ thể thường kết hợp với các khí xấu khác gây nên chứng bệnh như phong hàn, phong nhiệt phong thấp...

Thấp: Thấp có ngoại thấp và nội thấp. Với những người sống và làm việc tại các nơi ẩm thấp rất dễ sinh bệnh ngoài da, Đông y gọi đó ngoại thấp. Bản thân thấp thuộc về âm tà nên có tính nặng trọng, hậu quả là bệnh phát sinh ở phần dưới cơ thể đặc biệt là khu vực bàn chân. Triệu chứng của bệnh là các bọng nước gây ngứa lở. Bệnh lâu khỏi, hậu quả là người bệnh chán ăn, có những trường hợp bụng đầy, rêu lưỡi dày, mạch nhu hoạt…

Bệnh mề đay

Nhiệt: Nếu như Thấp thuộc âm tà thì Nhiệt là dương tà. Khi nóng từ bên ngoài (ngoại cảm nhiệt tà) khiến cơ thể mất cân bằng, hoặc do tạng phủ thực nhiệt tiết nhiệt ra bên ngoài da quá mạnh dẫn tới các triệu chứng như sưng nóng đỏ, ngứa kèm theo đau rát. Người bị bệnh ngoài da dạng này thường có biểu hiện nóng bứt rứt, khát nước, táo bón, tiểu vàng đậm, lưỡi đỏ, rêu vàng, mạch sác.

Trùng: Côn trùng cũng là nguyên nhân dẫn tới bệnh ngoài da. Nguyên do là độc tố của trùng đi vào cơ thể gây nên sưng đau, ngứa, nóng đỏ hoặc do dị ứng của cơ thể. Người bệnh cảm thấy khó chịu, ngứa ngáy ngay tại vết cắn hoặc lan rộng toàn thân tùy thuộc vào loại côn trùng gây hại. Đối với trùng cắn có thể lây lan ra các vị trí khác của cơ thể hoặc lây sang người khác nếu tiếp xúc với vết tổn thương (ví dụ như viêm da tiếp xúc do kiến ba khoang).

Độc: Cổ nhân có câu bệnh từ miệng mà vào, các loại thuốc chữa bệnh, đồ ăn, tiếp xúc chất độc… đều có thể gây nên bệnh ngoài da. Bệnh do nguyên nhân này thường phát đột ngột, có các triệu chứng tại chỗ như: sưng nóng đỏ, đau, ngứa, nổi sần, ban đỏ, mụn nước. Triệu chứng toàn thân nặng hay nhẹ tùy theo loại độc và mức độ nhiễm độc.

Tác nhân từ huyết và can thận bất túc

Không chỉ nguyên nhân từ bên ngoài cơ thể như phong tà, thấp, nhiệt, trùng cắn, nhiễm độc, bệnh ngoài da còn có thể do huyết ứ, huyết hư và can thận bất túc.

Huyết ứ: Theo YHCT, khi khí huyết cơ thể không lưu thông, bị tắc trệ hoặc trở trệ; phần lớn do can khí uất kết hoặc ngoại tà xâm nhập lâu ngày khiến khí cơ thể rối loạn dẫn đến khí trệ huyết ứ mà gây nên bệnh ngoài da. Người bệnh có biểu hiện đau tức mạng sườn, hoặc stress, hay cáu gắt, bực bội. Bệnh phát ra ngoài da thành ban ứ huyết (nổi nốt đỏ thẫm), sắc da vùng bệnh đỏ tối hoặc xanh tía, tổn thương ngoài da dày lên, có nốt cục, lưỡi bệnh bệnh nhân có mầu đỏ tối, có điểm ứ huyết, mạch huyền sác …

Bệnh về da do can thận âm hư

Huyết hư phong táo: Khi mắc bệnh lâu ngày, hoặc tỳ vị hư nhược dẫn tới huyết không đủ nuôi dưỡng da (thường gặp ở bệnh nhân bị bệnh ngoài da mãn tính). Huyết hư cũng không đủ nuôi dưỡng can, can âm hư, can dương thịnh tiết ra ngoài da mà hệ quả là bệnh phát ra ngoài da.

Những bệnh ngoài da do huyết hư phong táo có đặc điểm là bệnh kéo dài, da khô, dày lên nứt nẻ, tróc vảy. Người bệnh còn gặp thêm một loạt triệu chứng như hoa mắt, chóng mặt, sắc mặt tái nhợt, hoặc sốt âm ỉ kéo dài, ngày nhẹ bệnh nặng về ban đêm, hoặc nặng nhẹ thay đổi theo trạng thái tinh thần, tâm trạng bứt rứt dễ cáu giận, miệng đắng họng khô, lưỡi đỏ, rêu vàng, mạch huyền sác (chứng huyết hư can vượng).

Can Thận bất túc: Một số bệnh ngoài da phát sinh do can thận bất túc, là bệnh ngoài da do can và thận không đủ sức điều hòa cơ thể. Khi huyết hư thì không cấp đủ dưỡng chất cho can, dẫn tới can suy nhược, biểu hiện là móng khô, mòn, dễ gãy, mủn móng, chân móng dày lên. Can hư huyết táo bệnh phát ra ngoài da hình thành mụn cóc, mụn cơm.

Can kinh uất hỏa huyết ứ sinh mụn huyết. Can Thận đồng nguyên nên thận tinh bất túc còn gây rụng tóc, tóc dễ gãy. Bệnh ngoài da trong trường hợp này thường kèm theo các triệu chứng chóng mặt, ù tai, lưng gối mỏi đau, mất ngủ, mộng tinh, di tinh, mồ hôi trộm, lưỡi đỏ ít rêu, mạch tế sác. Trường hợp sắc mặt tái nhợt, chân tay lạnh, lưng gối mỏi, chóng mặt, ù tai, liệt dương, lưỡi bệu nhợt, rêu trắng mỏng, mạch trầm tế là chứng Thận dương hư.

Theo YHCT có 8 nguyên nhân gây nên bệnh về da, nhưng bệnh lại thường do 2 hoặc nhiều nguyên nhân kết hợp mà thành. Các yếu tố như trạng thái tinh thần, chế độ ăn uống, nghề nghiệp, khí hậu, tính lây truyền của độc tà (vi khuẩn, virus, ký sinh trùng, nấm…) đều có liên quan mật thiết tới bệnh về da. Thầy thuốc YHCT phải xác định được căn nguyên mới điều trị hiệu quả được các bệnh về da.

Ths. BS Nguyễn Thị Phượng

(Bệnh viện Tuệ Tĩnh, Học viện Y Dược học cổ truyền Việt Nam, Giám đốc chuyên môn Trung tâm da liễu Chân Nguyên)