Suy giảm chức năng tình dục do thuốc chống trầm cảm: Làm sao hạn chế?

Trong đó tác dụng phụ gây suy giảm chức năng tình dục hay gây bất lực khiến nhiều người lo ngại.

Thuốc chống trầm cảm gây tác hại tình dục

Các loại thuốc điều trị bệnh trầm cảm được sử dụng phổ biến là loại thuốc chống trầm cảm ba vòng (amitriptylin, amitriptylinoxide, clomipramine, nortriptyline…) và loại thuốc tái hấp thu chọn lọc serotonin (SSRI) gồm: fluoxetine, dapoxetine, paroxetine… Ngoài ra còn có thuốc ức chế tái hấp thu serotonin và norepinephrine (SNRIs) gồm: desvenlafaxine, duloxetine, venlafaxine; các thuốc như chất ức chế monoamine oxidase (MAO) và tricyclics. Với từng trường hợp bệnh, bác sĩ sẽ chỉ định loại thuốc, liều dùng và thời gian dùng thuốc.

Thuốc điều trị trầm cảm là loại thuốc phải dùng lâu dài nhưng người bệnh lại thường nôn nóng khi dùng thuốc, muốn dừng thuốc ngay khi các triệu chứng được cải thiện. Thuốc điều trị gồm giai đoạn tấn công và điều trị duy trì. Thời gian điều trị tấn công thường kéo dài từ 6 - 12 tuần, sau đó phải tiếp tục điều trị duy trì khi những triệu chứng của trầm cảm đã hết hoàn toàn. 6 tháng là thời gian ít nhất cho mỗi đợt điều trị bệnh. Với các trường hợp trầm cảm kinh niên cần phải uống thuốc lâu hơn, tính hàng năm thậm chí có trường hợp phải dùng thuốc suốt đời.

Nếu có dấu hiệu suy giảm tình dục do thuốc trầm cảm phải trao đổi với bác sĩ để có hướng giải quyết triệt để. Ảnh: TM

Thuốc chống trầm cảm 3 vòng, đa vòng, ức chế tái hấp thu có chọn lọc serotonin (SSRI)... đều ảnh hưởng xấu đến đời sống tình dục của bệnh nhân ở các mức độ khác nhau. Những triệu chứng do tác dụng phụ của thuốc trầm cảm có thể thay đổi tùy từng người và cũng có một số triệu chứng đặc trưng khác nhau giữa nam và nữ. Bệnh nhân nam thường than phiền khó cương dương vật, giảm ham muốn (dù tình trạng trầm cảm đã hết), khó xuất tinh. Các bệnh nhân nữ thì thấy mất hết ham muốn, giảm tiết dịch âm đạo gây đau, rát khi quan hệ tình dục. Các thuốc ảnh hưởng đến chức năng tình dục nhiều nhất là amitriptylin và fluoxetin. Các thuốc ít ảnh hưởng đến ham muốn tình dục là tianeptil (stablon), fluvoxamin (luvox) và mirtazapin (remeron, tzap, noxibel).

Lý do thuốc chống trầm cảm gây tác dụng phụ về tình dục chưa được giới chuyên môn giải thích đầy đủ. Bản thân bệnh trầm cảm cũng có thể ảnh hưởng đến tình dục, vì vậy, khó xác định triệu chứng nào do rối loạn trầm cảm hoặc do thuốc gây ra. Mặt khác, thuốc chữa trị trầm cảm có nhiều loại và mỗi loại có các tác dụng khác nhau. Thí dụ như dạng thuốc chứa chất ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI) có tác dụng tăng cường lượng serotonin lưu thông trong não. Serotonin giúp người dùng cảm thấy ít bị trầm cảm và lo âu nhưng quá nhiều serotonin có thể ngăn chặn ham muốn và khó cảm nhận khoái cảm tình dục. Một cách giải thích khác là khi serotonin tăng thì mức độ dopamine giảm và đó là điều đáng chú ý vì dopamine là hóa chất cần thiết để cảm thấy hưng phấn và con người khó có cảm giác được gợi dục khi cơ thể chứa ít dopamine.

Mỗi loại thuốc chống trầm cảm hoạt động khác nhau trong cơ thể nhưng hầu hết các loại thuốc chống trầm cảm chính đều có thể liên quan đến tác dụng phụ về tình dục. Tuy nhiên, một số nghiên cứu cho thấy tỉ lệ bệnh nhân bị ảnh hưởng có khác nhau và không phải bệnh nhân nào cũng có tác dụng phụ. Khảo sát cho thấy, từ 58-70% bệnh nhân trầm cảm dùng thuốc dạng SSRI có phản ứng phụ về tình dục. Tỉ lệ tương ứng ở dạng thuốc chống trầm cảm 3 vòng (tricyclic antidepressant) là từ 7-10%. Dạng thuốc chống trầm cảm có tác dụng ức chế enzym monoamine oxidase (MAOI) liên quan với tác dụng phụ về tình dục tùy theo loại biệt dược - có loại tỉ lệ ảnh hưởng lên đến 40% trường hợp.

Khắc phục bằng cách nào?

Những triệu chứng rối loạn tình dục như vậy có thể ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống, ảnh hưởng đến các mối quan hệ, giảm tự tin, khiến bệnh nhân trầm cảm bỏ thuốc với mong muốn giảm triệu chứng tác dụng phụ. Tuy nhiên, việc bỏ thuốc chống trầm cảm đột ngột làm mất hiệu quả trị liệu là điều không được chỉ định mà bệnh nhân nên trao đổi với thầy thuốc để có biện pháp thích hợp.

Rối loạn tình dục không hẳn là tác dụng phụ thường xuyên khi bệnh nhân dùng thuốc chống trầm cảm. Trong nhiều trường hợp, bệnh nhân chỉ gặp triệu chứng về tình dục trong vài tuần hay vài tháng đầu dùng thuốc và triệu chứng có thể giảm bớt sau đó. Nhiều bệnh nhân chủ động hạn chế tác dụng phụ thành công bằng một số cách đơn giản. Nếu tác dụng phụ do thuốc trầm cảm gây ra nặng và kéo dài, bệnh nhân có thể tham khảo ý kiến bác sĩ có thể được đổi thuốc điều trị và được tư vấn lập kế hoạch giao hợp trước giờ uống thuốc. Ðôi khi có thể xin dừng thuốc một vài ngày trong tuần. Dùng thuốc với liều lượng cao cũng có thể dễ gây tác dụng phụ hơn, bệnh nhân có thể nhờ thầy thuốc đánh giá về liều dùng và xem xét giảm bớt.

Bản thân người dùng thuốc cũng nên áp dụng một số cách để giảm bớt tác dụng phụ của thuốc lên tình dục. Chẳng hạn như: vì thuốc chống trầm cảm cũng làm giảm mức độ dopamine trong cơ thể, bệnh nhân có thể làm tăng dopamine một cách tự nhiên như tập luyện thể dục thể thao, nghỉ ngơi và để cho tâm trí thoải mái, giảm stress. Trong đa số trường hợp, thuốc trầm cảm ảnh hưởng nhiều đến ý muốn của bệnh nhân, theo đó, họ vẫn có thể được kích thích về thể chất nhưng thiếu ham muốn để thực hiện hành động. Trong trường hợp này, nên để cho cơ thể và tâm trí đi theo chiều hướng giúp cảm thấy kích thích tình dục, để làm tăng ham muốn tình dục theo cách tự nhiên.

DS. Trần Minh Thành