Những ai dễ mắc sỏi túi mật?

Sỏi túi mật gặp nhiều ở các nước phương Tây, nơi mà khẩu phần ăn có thành phần dinh dưỡng nhiều chất béo hơn ở thức ăn phương Đông. Ở Mỹ có khoảng 20 triệu người mắc sỏi túi mật và mỗi năm có khoảng 500.000 người được cắt túi mật.

Phó giáo sư Nguyễn Cao Cương công tác tại Bệnh viện Bình Dân cho biết, có 2 loại sỏi túi mật chính là sỏi cholesterol và sỏi sắc tố, có thể kể thêm sỏi túi mật hỗn hợp. Sỏi cholesterol hình thành do sự bão hòa cholesterol trong dịch mật, ứ đọng mật và tạo sỏi. Điều này giải thích vì sao sỏi túi mật gặp nhiều ở người cao tuổi với lượng cholesterol cao và có sự giảm vận động túi mật. Bệnh nhân phần lớn là nữ vì liên quan kích thích tố nữ như progesteron khiến giảm vận động túi mật, trong khi estrogen làm tăng cholesterol và giảm acid mật hòa tan cholesterol. Sỏi túi mật cũng gặp nhiều ở người béo phì có lượng cholesterol trong máu cao.

Sỏi sắc tố chiếm tỷ lệ nhỏ, gặp ở bệnh nhân bị tán huyết do các bệnh về máu (sỏi đen) hay do nhiễm trùng mật (sỏi nâu). Sỏi túi mật được tạo thành và lớn dần, có khi chỉ có một viên hoặc vài viên đến hàng chục, hàng trăm viên. Kích thước sỏi cũng thay đổi từ vài mm đến vài cm. Sỏi thường hình tròn, bầu dục và nhiều hình dạng tùy theo cấu tạo.

Một trường hợp bệnh nhân phẫu thuật tại Bệnh viện Bình Dân, lấy ra 985 viên sỏi túi mật . Ảnh: Q.N

Theo phó giáo sư Nguyễn Cao Cương, hầu hết bệnh nhân mắc sỏi túi mật thường không biết mình bị sỏi, chỉ khi có dịp đi siêu âm hay chụp X-quang bụng tình cờ phát hiện sỏi túi mật. Đây là sỏi túi mật không triệu chứng. Tình huống khác là bệnh nhân có cơn đau quặn mật, sau khi ăn thấy đau quặn ở bụng trên phải, có khi kèm ói, sốt nhẹ, cơn đau thường kéo dài 5-30 phút sau đó mất dần. Có khi đau tái phát nhiều lần, bệnh nhân cứ nghĩ bị đau bao tử, rối loạn tiêu hóa. Cơn đau này do sỏi di chuyển và gây tắc ống túi mật.

Sỏi túi mật có thể gây những biến chứng nặng hơn như viêm túi mật cấp. Đây là tình trạng đau bụng cấp tính mà bệnh nhân thường phải nhập viện cấp cứu. Nếu không được điều trị, viêm túi mật cấp sẽ diễn tiến đến viêm túi mật hoại tử, áp xe quanh túi mật, viêm phúc mạc mật... gây nguy hiểm tính mạng. Khoảng 5-15% trường hợp sỏi túi mật di chuyển rơi vào đường mật chính và dễ gây nhiễm trùng đường mật.

Siêu âm bụng có thể chẩn đoán sỏi túi mật với sự chính xác cao đến gần 100%. Sỏi túi mật không có triệu chứng nghĩa là chưa có đau quặn mật. Viêm túi mật thì chưa cần điều trị và chỉ cần theo dõi. Trường hợp sỏi túi mật gây cơn đau quăn mật, viêm túi mật thì mới có chỉ định cắt túi mật. Theo thống kê, trong 10 năm chỉ khoảng 15% bệnh nhân có triệu chứng đau hay biến chứng cần phải cắt túi mật. Tại Bệnh viện Bình Dân, năm 2015 có trên 1.500 trường hợp được cắt túi mật.

Các thuốc tan sỏi là acid mật chỉ có thể hòa tan sỏi cholesterol đơn thuần với thời gian khá lâu, hơn 6 tháng tùy theo kích thước sỏi. Do hiệu quả thấp và có tác dụng phụ nên phương pháp này hiện nay ít được sử dụng. Các phương pháp điều trị khác như mở túi mật lấy sỏi để lại túi mật thì sau khoảng 2 năm có 50% trường hợp sỏi tái phát. Các phương pháp tán sỏi ngoài cơ thể hay tan sỏi tiếp xúc bằng hóa chất hiệu quả thấp và còn túi mật là còn sinh sỏi.

Hiện nay phương pháp nội soi ổ bụng cắt túi mật giúp bệnh nhân ít đau, nhanh phục hồi, ra viện sớm, vết mổ đẹp... Cắt túi mật nội soi ổ bụng được thực hiện bằng 1-3 đường rạch da nhỏ 5-12 mm, qua các lỗ nhỏ đó bác sĩ phẫu thuật đưa dụng cụ vào cơ thể bệnh nhân để cắt và lấy túi mật ra ngoài. Trường hợp mổ bụng cắt túi mật hiếm khi cần đến, chỉ dành cho những ca mổ nội soi ổ bụng không được.

Cắt bỏ túi mật với đường mật còn nguyên vẹn nghĩa là mật vẫn được gan bài tiết qua đường mật xuống ruột, sau đó bệnh nhân vẫn ăn uống, tiêu hóa, sinh hoạt làm việc bình thường và hầu như không có thay đổi gì trong đời sống. Bệnh nhân không cần dùng thuốc hỗ trợ mật hay tiêu hóa gì khác, không còn triệu chứng đau do sỏi túi mật.

Sỏi túi mật là do sự bão hòa cholesterol trong dịch mật, thường gặp ở bệnh nhân nữ hơn 40 tuổi, mập mạp, sinh nhiều con. Do đó có thể phòng ngừa sỏi túi mật là chế độ ăn ít chất béo và tránh thừa cân. Ngoài ra người có bệnh về máu, nhất là tán huyết, sẽ dễ bị sỏi túi mật sắc tố. Trường hợp này là bệnh lý nên không thể phòng ngừa mà chỉ theo dõi diễn tiến sỏi túi mật trên siêu âm, cũng như biết biến chứng của sỏi để được bác sĩ chuyên khoa khám và điều trị.