Nước vối - thức uống vàng trong mùa nóng

Cây vối thuộc họ sim. Cây mọc nhiều ở nước ta. Thông thường, người ta vẫn dùng lá và nụ tươi phơi khô để nấu nước uống và làm thuốc.

Nếu dùng lá khô, người ta thường hái lá tươi bánh tẻ, rửa sạch, cho vào thùng, vò hay thúng, gài các thanh tre để ép chặt lá và không cho rơi vãi, úp thùng, vò hay thúng tạo độ nghiêng trên mặt đất giữ độ ẩm, ủ đến khi lá có màu đen đều thì lấy ra, rửa nhanh và phơi khô.

Nước lá vối ủ có hương vị thơm ngon hơn. Hoa thu hái vào tháng 6, cũng được dùng pha trà uống (nước nụ vối).

Lá và nụ chứa tanin và tinh dầu bay hơi thơm, acid triterpenic

Theo Đông y, vối vị đắng, chát, tính mát; có tác dụng thanh nhiệt giải biểu, sát trùng, chỉ dương, kiện tỳ tiêu trệ, giúp ăn ngon, tiêu hóa tốt. Ở nhiều miền quê Việt Nam, mỗi khi ăn một bữa có nhiều thịt, mỡ, người ta thường nấu một nồi nước vối đặc để uống cả ngày.

Chất đắng trong vối sẽ kích thích tiết nhiều dịch tiêu hóa, chất tanin bảo vệ niêm mạc ruột, còn chất tinh dầu có tính kháng khuẩn nhưng không hại vi khuẩn có ích trong ruột. Người ta cũng thường phối hợp lá vối với lá hoắc hương hãm uống giúp lợi tiêu hóa.

Lá và nụ vối không chỉ làm thức uống giải khát thơm ngon mà còn là vị thuốc thanh nhiệt, sát trùng, tốt cho tiêu hóa.

Vối được dùng làm thuốc trong các trường hợp:

Chữa bỏng: vỏ cây vối cạo bỏ vỏ thô, rửa sạch, giã nát, hòa với nước sôi để nguội, lọc lấy nước, bôi lên khắp chỗ bỏng.

Chữa viêm gan, vàng da: dùng rễ 200g mỗi ngày, sắc uống.

Chữa viêm da lở ngứa và chốc đầu: sắc lá vối lấy nước đặc để bôi.

Chữa thấp chẩn cấp và mạn tính: lá vối tươi 50g, lá kinh giới 50g. Đun sôi kỹ, lấy nước rửa vết loét, kết hợp thuốc mỡ bôi.

Giải độc lá ngón: lá vối tươi 1 nắm; giã nát, ép lấy nước, thêm ít nước lọc ép lấy nước hai, hoà chung hai nước, uống hoặc bơm thẳng vào dạ dày.

Chữa đau bụng, đầy trướng, ăn không tiêu: vỏ vối 12g, bán hạ chế 8g, cát sâm sao 8g, cam thảo 4g. Sắc uống

Chữa tiêu chảy: lá vối 5-10g, vỏ rộp cây ổi (hoặc búp ổi) 10g, núm quả chuối tiêu khô 10g. Sắc với 400 ml, gạn cô lại  còn 100ml, chia uống 2 lần trong ngày.

Hoặc vỏ vối 100g, vỏ sung 100g, lá ổi 100g, lá phèn đen 100g, vỏ cây đại 50g, hạt vải 50g, quế 30g. Sấy khô, tán bột, luyện với hồ làm hoàn bằng hạt đậu xanh. Người lớn uống 2 lần, mỗi lần 12g. Trẻ em tùy tuổi giảm liều.

Chữa đái tháo đường: lá vối 20 - 30g hãm hoặc sắc uống trong ngày. Người dân vùng Porto Alegre ở Brazil dùng 20g lá vối, 20g lá cây doi sắc uống thường xuyên để chữa đái tháo đường.

Theo kinh nghiệm dân gian, lá vối tươi có kết quả trị bệnh cao hơn so với lá vối đã ủ hoặc đã phơi khô.