Việt Nam là một trong những quốc gia có tỷ lệ lưu hành bệnh viêm gan Bcao, đặc biệt ở phụ nữ mang thai và trẻ em. Chính vì vậy, tiêm chủng vắc-xin viêm gan B cho trẻ sơ sinh trong vòng 24 giờ sau khi sinh nhằm mục đích phòng chống truyền nhiễm vi rútviêm gan B từ mẹ sang con là chiến lược của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và là chỉ đạo của Bộ Y tế.
1. Tại sao phải tiêm vắc-xin viêm gan B cho trẻ sơ sinh?
Viêm gan vi rút là bệnh truyền nhiễm gây ảnh hưởng đến hàng trăm triệu người trên thế giới, gây ra các bệnh viêm gan cấp tính, mãn tính và gây tử vong cho khoảng 1,5 triệu người mỗi năm. Bệnh này chủ yếu do các vi rút viêm gan B và C. Việt Nam là một trong những quốc gia khu vực tây Thái Bình Dương có tỷ lệ người bị nhiễm vi rút viêm gan cao. Tỷ lệ nhiễm vi rút viêm gan B chiếm 15% - 20% dân số, vi rút viêm gan C chiếm từ 2% - 6%. Nhiều trường hợp bệnh nhân tử vong vì xơ gan và ung thư gan có liên quan đến viêm gan B và C. Viêm gan B mạn tính và viêm gan C mạn tính là hai nguyên nhân thường gặp gây ra xơ gan và ung thư gan ở các nước châu Á, trong đó có Việt Nam.
2. Các đường lây truyền virus viêm gan B
Có một số con đường lây nhiễm Virusviêm gan Bbao gồm Lây từ mẹ sang con, lây qua tiêm chích và truyền máu, lây qua quan hệ tình dục/
Lây từ mẹ qua con (chu sinh)
Trẻ sơ sinh là nguồn nhiễm virus viêm gan B chủ yếu ở rất nhiều nước. Lây truyền virus từ mẹ sang con trong quá trình sinh rất dễ dàng. Nếu mẹ có HBsAg+ và HBeAg+ thì xác suất 90% trẻ sinh ra sẽ bị nhiễm virus viêm gan B. Nếu mẹ chỉ mang HBsAg+ thì có thể có khoảng 10% trẻ bị lây nhiễm. Hiện chưa có bằng chứng cho thấy virusviêm gan B lây truyền qua đường nuôi con bằng sữa mẹ.
Lây truyền từ trẻ qua trẻ
Giải thích cho hầu hết những trường hợp lây nhiễm virus viêm gan B ở trẻ lớn, thường xảy ra ở nhà, bệnh viện nhi, trường học hoặc nhà trẻ. Cơ chế lây truyền từ trẻ sang trẻ có thể liên quan đến sự tiếp xúc với các vết thương, vết trầy xước nhỏ ở da, niêm mạc có chảy máu, hoặc dịch tiết của vết thương. Virus viêm gan B cũng có thể lây truyền bằng cách tiếp xúc với nước bọt qua vết cắn, các vết trầy xước khác ở da cũng như qua việc nhai thức ăn trước cho trẻ. Ngoài ra, virus có thể lây truyền khi dùng chung khăn lau hoặc bàn chải đánh răng bởi virus có thể tồn tại ít nhất 7 ngày bên ngoài cơ thể và cũng có thể được tìm thấy trên những vật dụng hàng ngày.
Lây truyền qua tiêm chích và truyền máu
Tiêm truyền không an toàn là đường lây truyền chủ yếu của virus viêm gan B và những bệnh truyền nhiễm khác (viêm gan C, HIV) tại nhiều quốc gia. Ngoài ra, ở nhiều nước nơi mà quá trình truyền máu không được kiểm tra HBsAg cũng có thể xảy ra việc lây truyền bệnh.
Lây truyền khi quan hệ tình dục: khi có trầy xước, tiếp xúc trực tiếp với máu hoặc các dịch khác của cơ thể.
3. Vì sao cần thiết tiêm vắc-xin viêm gan B trong 24 giờ sau sinh?
Trong giai đoạn mang thai rất hiếm khi xảy ra quá trình lây truyền viêm gan B từ mẹ sang con, không quá 2%. Virus viêm gan B lây truyền từ mẹ sang con chủ yếu vào giai đoạn sinh đẻ. Lúc này, khi tử cung co thắt, các mạch máu nhau thai bám cũng bị co thắt và có thể giúp máu mẹ tiếp xúc trực tiếp với máu con (bình thường máu của người mẹ và máu của con không tiếp xúc nhau mà chỉ trao đổi chất tại bánh nhau) hoặc khi trẻ chui qua ống âm đạo của mẹ thì sự lây truyền sẽ có thể diễn ra trong thời điểm này. Ngoài ra, virus có thể truyền sang trẻ khi tiếp xúc gần gũi với người bị nhiễm trong gia đình, người chăm sóc.
Tại Việt Nam, có khoảng 10%-12% phụ nữ mang thai bị nhiễm virus viêm gan B mãn tính. Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đã khẳng định viêm gan B có thể được kiểm soát một cách hiệu quả thông qua việc tiêm chủng vắc xin viêm gan B. WHO khuyến cáo gia đình cần phải cho trẻ sơ sinh tiêm liều vắc xin viêm gan B đầu tiên càng sớm càng tốt sau khi sinh, mà ở đây là trong vòng 24 giờ đầu. Tiêm vắc xin càng sớm thì hiệu quả nhận được càng cao, với mũi tiêm trong 24 giờ sẽ có khả năng phòng ngừa được 85-90% trường hợp lây truyền viêm gan B từ mẹ sang con. Hiệu quả phòng ngừa của vắc xin sẽ giảm dần theo từng ngày sau đó còn 50-57% và sẽ không đạt được hiệu quả nếu tiêm sau 7 ngày.
Có nhiều trường hợp người mẹ có kết quả xét nghiệm HBsAg âm tính, trên lý thuyết là không mắc bệnh viêm gan B, tuy nhiên vẫn nên tiêm vắc-xin ngay sau sinh vì một số lý do sau:
- Xét nghiệm kết quả bị âm tính giả trong khi mẹ vẫn đang nhiễm virus viêm gan B; ngoài ra có thể do chất lượng xét nghiệm, ghi chép nhầm, báo cáo nhầm.
- Mẹ đang nhiễm viêm gan B ở thời kỳ cửa sổ (30 - 60 ngày) nên không thể phát hiện được qua xét nghiệm.
- Một số trường hợp mắc chủng đột biến virus viêm gan B nên có thể lẩn tránh hệ thống miễn dịch của cơ thể và không phát hiện được qua xét nghiệm máu.
- Mẹ xét nghiệm HBsAg âm tính nhưng đứa trẻ vẫn có thể bị phơi nhiễmviêm gan B trong phòng sinh từ các nguồn lây nhiễm khác.
Tiêm phòng viêm gan B có tác dụng bao lâu?
Có nên kết hôn với người bị bệnh viêm gan B không?
Bé đã biết làm gì 24h sau sinh?
Sống với người bị viêm gan B phải làm sao để an tâm không lo lây bệnh?
Làm thế nào ngăn chặn lây nhiễm viêm gan B
4. Khuyến cáo gì nhằm nâng cao tỷ lệ tiêm chủng cũng như chất lượng dịch vụ?
Vắc-xin viêm gan Blà một trong những vắc-xin an toàn cho cơ thể, các phản ứng sau khi tiêm có thể xảy ra như sưng, đau tại chỗ tiêm chiếm 1-3%; sốt chiếm 0,4-8% hoặc mệt mỏi, kích thích chiếm 8-18%. Ngày đầu tiên sau khi sinh là thời điểm nguy cơ cao đối với vấn đề tử vong sơ sinh và điều đó dẫn đến việc dễ đổ lỗi nguyên nhân tử vong là do tiêm chủng. Bất kỳ thuốc, vắc-xin hoặc sinh phẩm sử dụng lên con người đều có thể có một tỷ lệ rất hiếm các phản ứng bất lợi nghiêm trọng. Tuy nhiên, những trường hợp có phản ứng nặng như sốc phản vệ là rất hiếm gặp, khoảng 1/1,1 triệu liều tiêm.
Kể từ khi đưa vắc xin viêm gan Bvào sử dụng từ năm 2002, Việt Nam đã đạt được những tiến bộ rất lớn trong công cuộc phòng chống bệnh viêm gan B, đã đưa tỷ lệ nhiễm virus viêm gan B có HBsAg (+) ở nhóm trẻ nhỏ dưới 5 tuổi xuống dưới 2% vào năm 2014 và tiếp tục hướng tới mục tiêu giảm tỷ lệ này xuống dưới 1% vào năm 2017. Để có thể đạt được mục tiêu đã đề ra, Bộ Y tế khuyến cáo người dân - đặc biệt là các bà mẹ nên tiêmvắc xin viêm gan B cho trẻ sơ sinh trong vòng 24 giờ từ khi mới lọt lòng mẹ và bổ sung các liều vắc xin tiếp theo theo phác đồ của Bộ Y tế để có thể đảm bảo sức khỏe của trẻ và bảo vệ cộng đồng khỏi nguy cơ lây nhiễm viêm gan virus.
Xem thêm:
- Lịch tiêm vacxin viêm gan B cho trẻ em
- Tiêm vacxin viêm gan B ngay sau khi sinh có sớm quá không?
Thấy hữu ích thì LIKE và SHARE ngay nhé!