Tụy là gì?
Trong dân gian, tụy là một bộ phận khá xa lạ, ít được nhắc đến. Thế nên khi nói đến đường tiêu hóa, người ta chỉ nhắc nhiều và biết nhiều đến dạ dày, ruột non, ruột già mà không biết tuyến tụy. Càng không biết tuyến tụy chính là một thành phần quan trọng trong hệ tiêu hóa, nó giúp kiểm soát lượng đường trong máu.
Tụy hay còn gọi là tụy tạng, dân gian còn gọi là lá mía nằm sau dạ dày, được dạ dày che chở. Tụy tiết ra hai nội tiết tố glucagon và insulin đi thẳng vào máu để làm cho lượng đường trong máu đường bình ổn, không quá cao, không quá thấp. Nếu tụy sản sinh thiếu hai nội tiết tố trên bệnh nhân sẽ gây đái tháo đường.
Bên cạnh đó, tụy còn tiết ra enzyme giữ vai trò quan trọng đối với hệ tiêu hóa. Nhiều người tưởng dạ dày làm tiêu hóa thức ăn nhưng thực tế dạ dày chỉ làm tiêu hóa sơ bộ chỉ khoảng 30%, còn lại để cắt thức ăn thành những thành phần bé nhỏ nhất để ruột hấp thu thì đều do men (enzyme) do tụy tiết ra. Enzyme biến tất cả thức ăn từ béo, xơ, thịt cá, bột đường trở thành dinh dưỡng giúp nuôi sống cơ thể. Như vậy không có tụy thì không có chất dinh dưỡng cho cơ thể dù dạ dày tốt đến mấy.
Nguyên nhân viêm tụy
Dù được dạ dày che nhưng cũng như các bộ phận khác, tụy vẫn có thể mắc một số loại bệnh khiến cơ thể gặp nguy hiểm, trong đó đáng chú ý nhất là viêm tụy. Viêm tụy có hai thể gồm viêm tụy cấp tính và viêm tụy mạn tính, trong đó viêm tụy cấp tính chiếm chủ yếu. Một số trường hợp viêm tụy mạn tính vẫn có thể bộc phát cơn cấp, thường ở trường hợp này bệnh sẽ rất nặng.
Nguyên nhân chính và cũng là nguyên nhân thường thấy khiến tụy bị viêm là do người bệnh uống rượu bia. Cơ địa là yếu tố quan trọng, không phải ai uống rượu bia vào là bị viêm tụy, tuy nhiên các thống kê cho thấy, uống ồ ạt uống nhiều dồn dập sẽ dễ gây viêm tụy cấp. Còn viêm tụy mạn tính thường do rượu xâm nhập lâu ngày, quá trình này diễn ra âm thầm, tụy sẽ viêm nhẹ, đau.
Một nguyên nhân khác là sỏi trong mật. Các viên sỏi này không nằm yên mà chạy ra ngoài để gây viêm tụy. Tụy dùng chung một đường với mật, sỏi mật làm kẹt đường đi dẫn đến tụy bị ứ lâu ngày rồi gây viêm. Thêm nữa, nhiễm giun cũng là nguyên nhân khiến tụy bị viêm. Giun đũa giun móc không nằm yên mà “rong chơi” vào đường mật gây viêm tụy.
Những người béo phì, hoặc cơ thể to béo, thường xuyên ăn béo, uống rượu bia dễ bị tăng triglycerid và đây cũng là nguyên nhân khiến viêm tụy. So với cholesterol, mỡ triglycerid thích đóng ở tụy, trú ngụ tại đây gây viêm tụy cấp. Chính vì thế, khi bị mỡ máu cao, không nên chỉ quan tâm đến cholesterol mà không chú trọng đến triglyceride.
Ngoài ra còn nhiều nguyên nhân khác như côn trùng đốt, rắn cắn, thuốc trừ sâu có độc tố gây viêm tụy cấp. Tăng canxi, dư canxin trong máu cũng có thể gây viêm tụy cấp hoặc viêm tụy mạn tính.
Viêm tụy cấp: chẩn đoán và điều trị
Viêm tụy cấp có 3 thể chính gồm thể phù nề, thể xuất huyết và thể hoại tử xuất huyết. Điều quan trọng là thời gian chuyển từ thể này sang thể kia có thể chỉ trong 2 ngày. Trong đó, nguy hiểm nhất là thể hoại tử xuất hiết, khi đó tụy bị viêm phù, chảy máu và tự hoại tử thối rửa. Ở thể này, các nước đầy đủ mọi phương tiện y tế cũng xác định tỉ lệ tử vong lên đến 95%.
Với sự phát triển của y học, bằng siêu âm và CT, viêm tụy không khó chẩn đoán nhưng tiên lượng viêm tụy là rất khó khăn. Trên thế giới, các chuyên gia hàng đầu cũng đã nhiều lần họp để đưa ra tiêu chuẩn chẩn đoán, dự đoán và tiên lượng bệnh, tuy nhiên độ chính xác trong đánh giá, dự đoán chuyển từ thể nhẹ qua thể nặng vẫn chưa hoàn chỉnh. Kết quả bàn luận vẫn giúp dự đoán được khoảng 2/3 trường hợp.
Tụy bị viêm tụy cấp do men kích hoạt sẽ sinh ra nội độc tố (nhất là viêm hoại tử xuất huyết) độc tố này cùng máu đi khắp nơi, tấn công phổi gây viêm phổi cấp, tấn công tim mạch gây loạn tim, gan, thận, tràn dịch ổ bụng, thậm chí tấn công hệ thần kinh. Ở giai đoạn này, bác sĩ chỉ có thể đánh chặn tại từng điểm tấn công.
Khổ nhất trong điều trị viêm tụy cấp là tụy hỏng không thể tiêu hóa thức ăn nên bệnh nhân không được cho ăn. Nhiều người không hiểu chuyên môn sẽ cho rằng bác sĩ không cho bệnh nhân ăn nhưng điều này là sai. Mọi bệnh nhân viêm tụy cấp đều chỉ được nuôi sống bằng dịch truyền.
Từ việc khó khăn trong điều trị, đến khó khăn trong dinh dưỡng, viêm tụy cấp, đặc biệt viêm tụy cấp thể hoại tử xuất huyết, bệnh nhân luôn đối diện với những khó khăn khó có thể lường trước.
Biểu hiện đầu tiên của viêm tụy là đau liên tục (không phải đau từng cơn) vùng bụng trên, tại vị trí dạ dày, cơn đau thường lói bên trái và về phía sau. Cơn đau thường có sau trận nhậu, hoặc sau bữa ăn thịnh soạn, ăn no (thường sau khoảng 3 giờ đến 24 giờ đồng hồ). Một số người kèm nôn ói, nôn xong vẫn đau. Chính vì vậy, khi thấy đau bụng liên tục bất thường, nhất là sau bữa ăn hoặc sau uống bia rượu thì nên đến bệnh viện khám để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.
ThS.BS.CKII. TRẦN NGỌC LƯU PHƯƠNG
Thấy hữu ích thì LIKE và SHARE ngay nhé!