Thử nghiệm kháng huyết thanh để điều trị Ebola

Dịch Ebola bùng phát mạnh mẽ ở các quốc gia vùng Tây Phi với trên 1700 người mắc và gần 1000 người tử vong. Điều này đã dấy lên một mối lo ngại toàn cầu về khả năng kiểm soát bệnh dịch cũng như những mối quan tâm về việc ứng dụng những phương pháp điều trị hiệu quả, có thể cứu sống tính mạng của người bệnh.
Phương pháp điều trị sử dụng kháng huyết thanh không mới mà đã có xuất hiện từ hơn 100 năm trước. Từ thế kỷ 18, các bác sĩ đã phát hiện ra rằng, có thể cứu sống nạn nhân từ các bệnh dịch nguy hiểm chết người như uốn ván, bạch hầu… bằng cách tiêm huyết thanh được lấy của người đã bị nhiễm bệnh và sống sót.

Những kháng huyết thanh ban đầu được lấy từ người bị nhiễm bệnh và đã hồi phục để điều trị (nhằm sử dụng kháng thể có trong máu của người đã nhiễm bệnh để chống lại bệnh tật). Sau đó, các nhà khoa học cũng sớm phát hiện ra rằng họ có thể cứu chữa nhiều bệnh truyền nhiễm bằng cách sử dụng kháng huyết thanh được lấy từ động vật, đặc biệt là ngựa. Ngay cả khi thuốc kháng sinh và tiêm chủng vắc-xin đã giải quyết được rất nhiều bệnh tật, nhưng trong những trường hợp cần thiết thì kháng huyết thanh thực sự là một lựa chọn không tồi.

Hai bác sĩ người Mỹ là Kent Brantly và Nancy Writebol (bị nhiễm vi-rút Ebola trong khi điều trị cho bệnh nhân tại Liberia) đang được thử nghiệm với phương pháp sử dụng kháng huyết thanh với tên gọi ZMapp. ZMapp được tạo thành từ 3 kháng thể đơn dòng của chuột đã được ‘nhân hóa’ (humanized mouse monoclonal antibodies), một trong số đó được nghiên cứu phát triển tại Viện nghiên cứu các bệnh truyền nhễm của Quân đội Mỹ (US.Army Medical Reseach Institute of Infectious Diseases, viết tắt: USAMRIID).

Hai bác sĩ Mỹ Nancy Writebol (trái) và Kent Brantly (phải)

USAMRIID được coi là cơ quan đầu ngành của quân đội Mỹ trong việc nghiên cứu về các tác nhân sinh học, với nhiệm vụ trọng tâm là bảo vệ quân đội Mỹ khỏi những mối đe dọa là các tác nhân vũ khí sinh học. USAMRIID cũng điều tra các vụ dịch và nghiên cứu các yếu tố nguy cơ đối với cộng đồng, nghiên cứu thử nghiệm vắc-xin. Họ đã có rất nhiều nghiên cứu thử nghiệm lâm sàng chống lại các tác nhân sinh học như trực khuẩn than, bệnh dịch hạch, vi-rút Hanta, vi-rút Ebola và độc tố Ricin…

Tuy ZMapp chưa từng được thử nghiệm trên người, nhưng những nghiên cứu trên động vật thực nghiệm gây nhiễm vi-rút Ebola cho thấy hiệu quả rất tốt. Zmapp gồm 2 thành phần cơ bản: thành phần thứ nhất là MB-003, với hiệu lực bảo vệ lên tới 100% đối với khỉ khi được sử dụng ngay sau khi khỉ bị gây nhiễm vi-rút Ebola trên thực nghiệm. Thành phần thứ hai là ZMab, là một loại hợp chất có tác dụng bảo vệ lên tới 100% trên động vật thực nghiệm thuộc bộ linh trưởng sau khi gây nhiễm với vi-rút Ebola ngày thứ nhất, và hiệu quả bảo vệ đạt 50% các con vật sống sót nếu sử dụng ZMAb sau khi gây nhiễm vi-rút Ebola vào ngày thứ hai.   

Một điều thú vị là ZMapp cũng được nghiên cứu và chế tạo từ cây thuốc lá. Đây là sự lựa chọn tốt nhất cho việc nghiên cứu chế tạo kháng thể bởi loại thực vật này có đặc tính phát triển nhanh, cho phép nghiên cứu và chế tạo kháng thể với thời gian ngắn và chi phí thấp. Bằng cách gây nhiễm một loại protein có cấu trúc tương tự với vi-rút Ebola cho cây thuốc lá (đơn vị cung cấp protein này là Công ty dược phẩm sinh học Mapp đặt tại San Diego), sau khoảng thời gian 1 tuần, cây sẽ sản sinh ra loại protein có thể chiết xuất để dùng cho việc chế tạo và tổng hợp ZMapp.

Kent Brantly tại vùng dịch Tây Phi

Kent Brantly và Nancy Writebol đã có những dấu hiệu cải thiện, hồi phục đáng kể sau khi được sử dụng ZMapp cho điều trị nhiễm vi-rút Ebola. Kết quả của việc điều trị sử dụng kháng huyết thanh tổng hợp ZMapp cho nạn nhân nhiễm vi-rút Ebola có thể đem lại những hứa hẹn trong tương lai về khả năng điều trị thành công căn bệnh nguy hiểm này./.

  Xem thông tin về dịch Ebolatại đây

Ảnh minh họa: Internet

ThS. Nguyễn Kiên Cường

Viện Y học Dự phòng Quân đội