Hàng trăm bệnh truyền nhiễm tiếp tục lây lan khắp hành tinh ở cả đô thị và nông thôn, lây truyền qua côn trùng, như Chikungunya đã quét qua châu Mỹ, lây lan qua nước như dịch tả, hay lây truyền khi tiếp xúc với người bệnh, như Ebola. David Heymann, giám đốc Trung tâm An ninh y tế toàn cầu cho biết 'Vi khuẩn có thể truyền bệnh qua người, thực phẩm và côn trùng... Bạn không thể ngăn chặn bệnh vượt qua biên giới các nước'.
Cảnh báo sớm
Một sáng kiến được lập ra để xác định nguy cơ dịch bệnh toàn cầu là thành lập một tổ chức về cảnh báo dịch bệnh và mạng lưới giải đáp thông tin (GOARN): 'Đó là một chuỗi các phòng thí nghiệm, các viện và các nhóm y tế cộng đồng quốc gia như Bác sĩ không biên giới, có nhiệm vụ báo cáo thường xuyên khi dịch bệnh xảy ra'. Mục đích là phát hiện nhanh, xác nhận và xử lý dịch bệnh mang tính toàn cầu.
Phần lớn dịch bệnh có nguy cơ lây nhiễm cao nhất qua môi trường không khí
Theo Heymann, 'môi trường có nguy cơ lây nhiễm cao nhất là không khí'. Đại dịch lớn nhất cho đến nay là cúm Tây Ban Nha, lây lan vào năm 1918, ước tính đã lây nhiễm cho 1/3 dân số thế giới vào thời điểm đó và khiến 50 triệu người tử vong. Gần đây hơn, dịch bệnh bùng phát lớn nhất là vi-rút Corona SARS năm 2003, sau đó là vi-rút cúm H1N1 năm 2009. Tất cả đều là nhiễm trùng đường hô hấp có khả năng lây lan xa và nhanh chóng.
Các chuyên gia đồng ý rằng sự bùng phát dịch bệnh và nguy cơ đại dịch trong tương lai có thể xảy ra, nhưng bài học kinh nghiệm từ những đại dịch trước nên rút ra phản ứng nhanh hơn. Điều quan trọng là phát hiện vi-rút, ước tính mối đe dọa và khả năng lây lan của nó trên người càng nhanh càng tốt để sau đó lên kế hoạch ứng phó với đại dịch.
Cúm rất khó kiểm soát nếu dịch bệnh bùng phát, vì vi-rút có khả năng lây lan trước khi con người có các triệu chứng của bệnh, có nghĩa là các biện pháp như sàng lọc tại sân bay đều không hiệu quả, ví dụ như SARS và Ebola. Chúng ta có thể khống chế được SARS, vì bệnh nhân chỉ truyền vi-rút sau khi có triệu chứng được vài ngày. Nếu bệnh nhân nhập viện ngay sau khi các triệu chứng xuất hiện, nguy cơ lây nhiễm cho những người khác sẽ thấp hơn.
Lập kế hoạch và chuẩn bị
Thế giới đang càng ngày đón nhận càng nhiều bất ngờ về bệnh
Thách thức đối với các nhóm y tế cộng đồng trên toàn thế giới là họ phải sẵn sàng để đón nhận những bất ngờ. SARS, cúm lợn và Ebola đã mang đến cho họ những bất ngờ, hoàn toàn không thể dự báo được cho đến phút cuối cùng.
Thông tin về sinh học của vi-rút, phương thức lây truyền, và sự lây lan theo vùng địa lý có thể được sử dụng để dự đoán ai sẽ là người tiếp theo bị nhiễm bệnh và tốc độ lây lan nhanh như thế nào. Nó cũng rất quan trọng để có kế hoạch phân phối vắc-xin và đảm bảo nơi dễ bị nhiễm nhất sẽ được nhận vắc-xin đầu tiên. Như trong trường hợp dịch bệnh Ebola, các mô hình đã giúp xác định số lượng giường bệnh cần cung cấp trong khu vực có nguy cơ bùng phát dịch cao.
Chúng ta đã sẵn sàng cho dịch bệnh?
'Thế giới vẫn chưa chuẩn bị' - đó là tuyên bố của Tổng giám đốc WHO Margaret Chan tại một phiên họp cùng với Peter Piot, nhà nghiên cứu tiên phong về bệnh AIDS ở Davos - 'sau H1N1, rõ ràng là thế giới chuẩn bị rất kém cho dịch bệnh nghiêm trọng và lâu dài'. Theo bà, quy mô của Ebola năm ngoái là chưa từng có. Những ý tưởng mới là rất cần thiết để ngăn chặn điều này xảy ra một lần nữa trong tương lai.
Cần có một vắc xin chung cho tất cả các dịch bệnh thay vì sản xuất từng loại vắc xin
Thay vì phát minh ra từng loại vắc-xin để phòng từng bệnh như Ebola, Chikungunya, Marburg hay sốt Lassa, thì giải quyết các triệu chứng của bệnh, nghĩa là khi các bệnh có triệu chứng tương tự - như bệnh Ebola và vi-rút Marburg, sẽ có một thuốc chữa trị các triệu chứng của tất cả những bệnh này để làm giảm sự lan rộng của nhiễm trùng.
Trong năm 2009, sự phát triển của vắc-xin chống H1N1 đã kìm hãm sự lây lan của vi-rút trong vụ bùng phát dịch lần thứ 2 của nó. Thời gian cần cho việc nghiên cứu phát triển vắc-xin cũng đồng nghĩa với việc vắc-xin không có sẵn trong vụ dịch thứ nhất.
Tuy nhiên điều cốt lõi là các hệ thống giám sát toàn cầu tại chỗ cần liên tục được điều chỉnh để phát hiện bất kỳ dấu vết nào mới xuất hiện.
MERS hiện đang lây lan đến đỉnh điểm cho dù trong suy nghĩ của chúng ta vẫn chưa sẵn sàng ngăn ngừa dịch bệnh này, ít nhất chúng ta đang sẵn sàng hơn bao giờ hết.
Xem chuyên đề về MERS tại đây
Khánh Hiền (Cnn)
Thấy hữu ích thì LIKE và SHARE ngay nhé!