Chuyển biến tích cực từ mô hình 'Giảm tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống' ở Điện Biên

Cán bộ dân số tuyên truyền chính sách DS - KHHGÐ đến phụ nữ vùng cao. Ảnh: Chi cục DS - KHHGÐ tỉnh Điện Biên cung cấp

Những 'cánh tay nối dài' trong công tác DS-KHHGÐ

Theo chia sẻ của bác sĩ Vũ Thị Thùy, Chi cục trưởng Chi cục DS - KHHGÐ tỉnh Điện Biên, trong những năm qua, đội ngũ cán bộ dân số có sự phát triển vượt bậc, trải khắp các tuyến từ tỉnh tới tận các thôn, bản. Với đội ngũ này, Chi cục đã chỉ đạo, phối hợp với các đơn vị trong và ngoài ngành triển khai các hoạt động chuyên môn về dân số trên địa bàn.

Chỉ tính riêng trong năm 2019, Chi cục thực hiện 37 lượt giám sát, hỗ trợ chuyên môn tại 10 huyện, thị, thành phố và 176 lượt tại 130 xã, phường, thị trấn; Trung tâm DS - KHHGÐ cấp huyện thực hiện 295 lượt/130 xã, phường, thị trấn. Qua đó đã kịp thời tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc trong công tác dân số tại cơ sở.

Cán bộ Chi cục DS - KHHGÐ tỉnh Điện Biên tuyên truyền và phát tờ rơi tại xã Chung Chải, huyện Mường Nhé.

Từ năm 2015 về trước, tỷ lệ sinh con thứ 3 trở lên, vi phạm chính sách dân số ở tỉnh Điện Biên cao, có thời điểm trên 25%. Nhưng hiện nay, con số này đã giảm nhiều, điển hình như năm 2018, toàn tỉnh có trên 19%; năm 2019 còn hơn 18%; ước tính 6 tháng đầu năm 2020, toàn tỉnh có 18,5%. Hay như tình trạng tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống; năm 2018, trong tổng số người tảo hôn, trường hợp dưới 14 tuổi chiếm 2,5%; đến năm 2019, nhóm tuổi này chỉ còn 1,8%. Điều đáng mừng là dù tổng số trường hợp tảo hôn chưa giảm trên phạm vi toàn tỉnh, nhưng năm 2019 số người tảo hôn ở một số huyện có giảm so với năm 2018. Chuyển biến tích cực nhất là tình trạng hôn nhân cận huyết thống khi năm 2018, toàn tỉnh có 12 người thì từ đó đến nay chưa có trường hợp nào. Không chỉ giảm tình trạng hôn nhân cận huyết thống, tỷ số giới tính khi sinh bé trai/bé gái đến nay cũng cơ bản được kiểm soát, ổn định (109 bé gái/100 bé trai)...

Điểm nhấn trong công tác DS- KHHGÐ của tỉnh Điện Biên là phát huy nội lực, nêu cao vai trò, trách nhiệm của đội ngũ cộng tác viên dân số, đây là 'cánh tay' nối dài quan trọng của ngành ở thôn, bản, tổ dân phố. Bà Nhữ Thị Thùy, Trưởng phòng Dân số (Trung tâm Y tế huyện Mường Ảng) bày tỏ: 'Là huyện có điều kiện và vị trí địa lý thuận lợi hơn một số địa phương khác trong tỉnh, nhưng đời sống cũng như nhận thức của người dân trên địa bàn còn gặp nhiều khó khăn, hạn chế. Kéo theo đó là tỷ lệ sinh con thứ 3 trở lên và chênh lệch tỉ số giới tính khi sinh cao. Ðể giảm thiểu tình trạng đó, đội ngũ cộng tác viên dân số đóng vai trò hết sức quan trọng. Bằng tinh thần trách nhiệm, họ thường xuyên 'đi từng ngõ, gõ từng nhà' để tuyên truyền, vận động người dân nâng cao nhận thức, thực hiện tốt chính sách dân số'.

Phát hiện kịp thời những trường hợp có nguy cơ tảo hôn và hôn nhân cận huyết

Mô hình 'Giảm tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống' tại các bản làng ở Điện Biên đã có kết quả khả quan bước đầu.

Một trong những thách thức lớn nhất đối với công tác dân số của Điện Biên những năm qua đó là tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống. Thông qua khảo sát thực tế, nguyên nhân chủ yếu dẫn đến tình trạng này đó là những hủ tục 'ăn sâu bám rễ' trong tư duy đời sống của người dân; cùng với đó là những hạn chế trong việc tiếp cận kiến thức, thông tin; đời sống khó khăn, thiếu thốn...

Trước thực trạng này, từ năm 2011, Chi cục DS - KHHGĐ tỉnh Điện Biên đã triển khai thực hiện thí điểm mô hình 'Giảm tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống' tại các bản ở 6 xã: Mường Mươn, Na Sang, Sa Lông (huyện Mường Chà); Phì Nhừ, Sa Dung, Háng Lìa (huyện Điện Biên Đông). Sau khi có những kết quả khả quan bước đầu, mô hình được nhân rộng và cho đến nay đã triển khai đại trà tại nhiều địa phương trong tỉnh.

Việc triển khai được ưu tiên chú trọng vào công tác tuyên truyền, phổ biến nội dung mô hình giảm thiểu tảo hôn, hôn nhân cận huyết đến đoàn viên, hội viên và bà con nhân dân. Thông qua những hình thức phong phú như: Truyền thông nhóm; trao đổi, nói chuyện chuyên đề tại các bản gắn với các hoạt động văn hóa, văn nghệ tại cộng đồng đã có tác động trực tiếp đến nhận thức, từng bước làm thay đổi nếp nghĩ của các bậc phụ huynh và trẻ vị thành niên.

Bà Hà Thị Hương, Phó Giám đốc Trung tâm DS - KHHGÐ huyện Tuần Giáo (Điện Biên) tuyên truyền về công tác dân số tại xã Chiềng Đông.

Đặc biệt, vai trò của đội ngũ cán bộ, cộng tác viên dân số ở cơ sở đã được phát huy tốt trong bám nắm địa bàn. Anh Lò Văn Phui, cộng tác viên dân số bản Co Đứa, xã Na Sang (Mường Chà) cho biết: 'Không chỉ sâu sát đến từng hộ gia đình, trực tiếp tuyên truyền, vận động các hộ đăng ký cam kết không để xảy ra tình trạng tảo hôn, hôn nhân cận huyết, chúng tôi còn có nhiệm vụ phát hiện kịp thời những trường hợp có nguy cơ tảo hôn hoặc hôn nhân cận huyết để từ đó có biện pháp tiếp cận, tìm hiểu hoàn cảnh cụ thể từng người và phối hợp cùng các lực lượng tuyên truyền, giáo dục, thuyết phục, ngăn chặn. Cho đến nay, tuy vẫn tồn tại một số trường hợp, song về cơ bản tình trạng này đã được hạn chế rất nhiều'.

Đặc biệt, xác định đối tượng chính cần tiếp cận và tác động là lứa tuổi thanh, thiếu niên nên Phòng Dân số các huyện chủ động xây dựng kế hoạch, phối hợp với các trường dân tộc nội trú trên địa bàn để tổ chức tập huấn kiến thức về chăm sóc sức khỏe sinh sản, tiền hôn nhân cho cán bộ, giáo viên; nói chuyện chuyên đề cho học sinh nội trú; thành lập Câu lạc bộ Tư vấn tiền hôn nhân với nhiều hoạt động giáo dục, tuyên truyền về Luật Hôn nhân và Gia đình, tình yêu, tình bạn, những hệ quả của tảo hôn và hôn nhân cận huyết...

Để góp phần nâng cao chất lượng dân số, Chi cục DS-KHHGĐ tỉnh Điện Biên cũng đồng thời triển khai nhiều đề án về dân số tại các địa phương trong tỉnh, như: Đề án Kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh; chăm sóc sức khỏe người cao tuổi; sàng lọc chẩn đoán trước sinh và sơ sinh; tiếp tục đẩy mạnh mở rộng xã hội hóa cung cấp phương tiện tránh thai, hàng hóa dịch vụ KHHGĐ/ SKSS đến năm 2030.

Mới đây, Chi cục đã triển khai Mô hình 'Bản không có tảo hôn, không có hôn nhân cận huyết thống' năm 2020 tại bản Hua Rốm, xã Nà Tấu (TP Điện Biên Phủ) với mục tiêu: Tăng cường sự lãnh đạo của cấp uỷ Đảng, chính quyền, Mặt trận tổ quốc; các đoàn thể tổ chức chính trị - xã hội và những người có uy tín trong cộng đồng; nâng cao nhận thức và chuyển đổi hành vi thích hợp cho các nhóm đối tượng, nhất là bậc cha mẹ, người trong độ tuổi sinh đẻ về các nội dung như: Luật Hôn nhân và Gia đình, chính sách dân số, hậu quả của tảo hôn, kết hôn cận huyết thống…